"แขนงสาขาวิชา" เรื่อง(ลับ)ควรรู้...สู่ตำแหน่งวิชาการ

โดย ||| กวินธร เสถียร

22 เมษายน 2558
gwyntorn@gmail.com

พี่อ้อ: เป็นงัยน้องได้ตำแหน่งหรือยัง?
ผู้เขียน: ได้แล้วครับพี่ 
พี่้อ้อ: ยินดีด้วยนะ...นี่พี่ก็ว่าจะทำแล้ว แต่พี่ยังไม่รู้เลยจะขอสาขาอะไรนะ?

ดร. ประยงค์ กีรติอุไร (ซ้ายสุด), ดร.สุรีย์พร นิพิฐวิทยา (คนที่ 3 จากซ้าย)

3 ปีที่แล้ว ผมรู้จักพี่อ้อ ดร.สุรีย์พร นิพิฐวิทยา ภาควิชาภูมิศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ตอนไปนำเสนองานวิจัยที่ประเทศบรูไน นอกจากพี่อ้อก็ยังมี ดร. ประยงค์ กีรติอุไร สาขาวิชาวิศวกรรมโยธา คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยวงษ์ชวลิตกุล, ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ณัฐวุฒิ ธานี สาขาวิชาชีววิทยา สำนักวิชาวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี ซึ่งเป็นผู้ที่ทำงานด้านสิ่งแวดล้อม และคณาจารย์จากมหาวิทยาลัยอื่นๆ ทั่วประเทศ โดยเฉพาะมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย ในปีนี้ (2558) พวกเราก็ได้กลับมาเจอกันอีกครั้งที่ "เนปาล" 

ย้อนกลับมาที่คำถามของพี่อ้อ ผมเองก็เคยถามคำถามนี้กับหน่วยงานที่รับผิดชอบทางด้านตำแหน่งทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเหมือนกัน ตอนนั้นเอะใจว่า หากจบมาด้วยวุฒิ Social Development แล้วจะขอ "ตำแหน่งทางวิชาการ" สาขาอะไร คำตอบที่ได้รับกลับกลายเป็นคำถามย้อนกลับว่า

XXX: อาจารย์จบสาขาอะไรมาล่ะ จบอะไรมาก็ขอสาขานั้น ไม่ก็สาขาที่ใกล้เคียง

ผู้เขียน: แล้วสาขาที่ใกล้เคียงมันมีอะไรบ้าง จะดูได้จากไหน 

XXX: อาจารย์ก็น่าจะรู้ว่าสาขาที่ใกล้เคียงมันมีอะไรบ้าง บลาๆๆๆ

ถึงตอนนี้ คำตอบของเจ้าหน้าที่ดูเลือนลางนัก เพราะผ่านมากว่า 2 ปีกว่าแล้ว แต่ที่จำได้แม่นคือ "จบสาขาไหนก็ขอสาขานั้น" เมื่อรู้สึกว่าคำตอบยังไม่เป็นที่น่าพอใจ และมันน่าจะมีอะไรมากกว่านี้ ผมจึงเริ่มหาข้อมูลจากมหาวิทยาลัยอื่น จนในที่สุดก็ได้คำตอบจากที่นี่ "มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์" หรือ มอ.(PSU) แต่ก่อนจะไปสู่คำตอบว่า "สาขา" อะไรบ้างนั้น มาทำความรู้จัก "ตำแหน่งวิชาการ" กันคร่าวๆ

ตำแหน่งทางวิชาการในมหาวิทยาลัยเริ่มจากระดับล่างไปจนถึงระดับบนคือ
     1. อาจารย์ (Lecturer)
     2. ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ย่อว่า ผศ. (Assistance Professor: Assist. Prof.)
     3. รองศาสตราจารย์ ย่อว่า รศ. (Associate Professor: Assoc. Prof.)
     4. ศาสตราจารย์ ย่อว่า ศ. (Professor: Prof.)

ศ.ดร.สนิท อักษรแก้ว (กลาง) (ศาสตราจารย์ด้านนิเวศป่าชายเลน) ผู้แนะผู้เขียนศึกษาต่อด้านสิ่งแวดล้อม

นอกจากนี้ยังมี ตำแหน่งทางวิชาการที่มีคำว่า "พิเศษ" ต่อท้าย ทั้ง ผู้ช่วยศาสตราจารย์ พิเศษ (ผศ.พิเศษ) รองศาสตราจารย์ พิเศษ (รศ.พิเศษ) และ ศาสตราจารย์ พิเศษ (ศ.พิเศษ) บางมหาวิทยาลัยมีตำแหน่งวิชาการสำหรับอาจารย์จากต่างประเทศที่เชิญมาเป็นผู้ทรงคุณวุฒิ ได้แก่

     1. อาจารย์อาคันตุกะ (Visiting Lecture)
     2. ผู้ช่วยศาสตราจารย์อาคันตุกะ (Visiting Assistant Professor)
     3. รองศาสตราจารย์อาคันตุกะ (Visiting Associate Professor)
     4. ศาสตราจารย์อาคันตุกะ (Visiting Professor)

ซึ่งมีวิธีการพิจารณาเข้าสู่ตำแหน่งทางวิชาการแตกต่างกันไป แล้วแต่ข้อกำหนดที่ออกโดยสภามหาวิทยาลัย ซึ่งมีสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา หรือ สกอ. เป็นผู้กำกับดูแล ส่วนขั้นตอนการเข้าสู่ตำแหน่งทางวิชาการ ไม่ใช่ประเด็นหลักในเนื้อหานี้ จึงขอข้ามไป ซึ่งผู้สนใจสามารถศึกษาได้จากเนื้อหาตามแต่ละสถาบันการศึกษาจะอำนวยความสะดวกไว้

หมายเหตุ: 

สมัยยังเป็นนิสิต ป.โท เคยถามอาจารย์ที่ปรึกษา (รศ.ดร.พัชรินทร์ สิรสุนทร) ซึ่งขณะนั้นท่านดำรงตำแหน่ง "ผู้ช่วยศาสตราจารย์" ว่า 

ผู้เขียน: อาจารย์เป็นผู้ช่วยของศาสตราจารย์ แล้วใครเป็นศาสตราจารย์ที่ต้องไปช่วยครับ
อาจารย์: (หัวเราะเบาๆ) ไม่ต้องไปช่วยใครค่ะ...มันเป็นตำแหน่งวิชาการ

ตอนนั้นผมยังไม่มีความเข้าใจต่อตำแหน่งทางวิชาการในมหาวิทยาลัย ต่อเมื่อเข้ามาทำงานก็มีนิสิตปริญญาตรี ถามคำถามเช่นเดียวกับที่ผมเคยถามอาจารย์เช่นกัน

รศ.ดร.พัชรินทร์ สิรสุนทร (อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ทั้งในระดับปริญญาโท และ ปริญญาเอก ของผู้เขียน)

ส่วนกรณีสาขาวิชาที่สามารถขอตำแหน่งทางวิชาการได้นั้น ผมโหลดเอกสารมาจากมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ แต่ขณะนี้ไม่สามารถเข้าถึงแหล่งข้อมูลได้แล้ว โชคดีว่าผมยังเก็บสำเนาไว้ จึงนำมาเขียนบอกเล่าโดยอิงตามต้นฉบับ ดังนี้

5. สังคมศาสตร์ (Social Sciences) หน้า G
สาขาวิชา (ISCED)
5. สังคมศาสตร์ SOCIAL SCIENCES
5.1 สังคมและพฤติกรรมศาสตร์ SOCIAL AND BEHAVIORAL SCIENCE

1. สังคมวิทยา 
2. มานุษยวิทยา 
3. ประชากรศาสตร์ 
4. พฤติกรรมศาสตร์ 
5. พฤติกรรมองค์การ 
6. พฤติกรรมศาสตร์ประยุกต์ 
7. บริหารทรัพยากรมนุษย์ 
8. การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ 
9. การพัฒนาองค์การ 
10. การบริหารจัดการทรัพยากรมนุษย์ 
11. รัฐศาสตร์ 
12. บริหารการพัฒนา 
13. การบริหารพัฒนา 
14. รัฐประศาสนศาสตร์ 
15. พัฒนาสังคม 
16. เศรษฐศาสตร์ 
17. เศรษฐศาสตร์การพัฒนา 
18. เศรษฐศาสตร์การเกษตร 
19. เศรษฐศาสตร์เชิงปริมาณ 
20. เศรษฐศาสตร์ประยุกต์ 
21. เศรษฐศาสตร์การจัดการ 
22. เศรษฐศาสตร์ธุรกิจ 
23. เศรษฐศาสตร์การเงิน 
24. เศรษฐศาสตร์การธนาคาร 
25. เศรษฐศาสตร์การเงินการธนาคาร 
26. เศรษฐศาสตร์สาธารณะ/การคลัง 
27. เศรษฐศาสตร์ทรัพยากรมนุษย์/ประชากร 
28. เศรษฐศาสตร์แรงงาน 
29. เศรษฐศาสตร์สหกรณ์ 
30. เศรษฐศาสตร์การเมือง 
31. ภูมิศาสตร์ 
32. ภูมิสารสนเทศ 
33. ภูมิสารสนเทศศาสตร์ 
34. ภูมิประวัติศาสตร์ 
35. ภูมิศาสตร์ภูมิภาค 
36. ภูมิศาสตร์กายภาพ 
37. ภูมิศาสตร์มนุษย์ 
38. การพัฒนาชุมชน 
39. เศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อม 
40. การปกครอง 
41. การปกครองท้องถิ่นจังหวัดชายแดนภาคใต้ 
42. นโยบายสาธารณะ 
43. ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ 
44. สังคมสงเคราะห์ 
45. สังคมศาสตร์สิ่งแวดล้อมและสิ่งแวดล้อมศึกษา 
46. พฤติกรรมผู้บริโภค 

5.2 การบริหารพาณิชยการและธุรกิจ COMMERCIAL AND USINESS ADMINISTRATION
(ต้นฉบับเขียน USINESS เข้าใจว่าพิมพ์ผิดน่าจะเป็น BUSINESS)

1. การตลาด
2. การตลาดสัมพันธภาพ 
3. การตลาดอิเล็กทรอนิคส์ 
4. การตลาดเพื่อสังคม 
5. กลยุทธิ์การตลาด 
6. การส่งเสริมการตลาด 
7. การตลาดเครือข่าย 
8. การตลาดบริการ 
9. การวิจัยทางการตลาด 

ลองสมมติว่า ผู้อ่านสำเร็จการศึกษาในสาขาภูมิศาสตร์ ก็ไม่ได้มีเพียงสาขาวิชา "ภูมิศาสตร์" เท่านั้น ยังมีการแตกแขนงออกไปอีกหลายด้าน ดังนั้น ข้อมูลสาขาวิชาต่างๆ เหล่านี้จะเป็นประโยชน์สำหรับอาจารย์ในสถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษาที่จะเลือกสาขาวิชาที่เหมาะสมกับความเชี่ยวชาญของตนเอง

ในเว็บไซต์ของ สกอ. ได้ระบุสาขาวิชาไว้ถึง 765 สาขาวิชา (CLICK) ซึ่งในสาขาด้านสังคมศาสตร์ยังมีสาขาวิชาที่แตกแขนงไปมากกว่าเอกสารที่ผมมี แต่มีข้อสังเกตว่า บางสาขาวิชาแตกต่างกันเพียงคำเท่านั้น เช่น

ลำดับที่ 461 มานุษยวิทยา
ลำดับที่ 672 สังคมวิทยาและ มานุษยวิทยา
ลำดับที่ 673 สังคมวิทยาและมานุษยวิทยา

ลำดับที่ 725 หลักสูตรการสอน
ลำดับที่ 726 หลักสูตรและการสอน 

รายงานสถิติผู้ดำรงตำแหน่งทางวิชาการ จำแนกตามสาขาวิชา ภาพจาก สกอ.

จากตัวอย่างแสดงให้เห็นว่า จะแตกต่างกันเพียงคำเชื่อมเท่านั้น ในประเด็นนี้คงต้องค้นหาคำตอบจาก สกอ. ต่อไป 

ข้อมูลการขอตำแหน่งทางวิชาการเพิ่มเติมตามไปต่อกันที่

• มหาวิทยาลัยนเรศวร CLICK
• มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ CLICK1 หรือ CLICK2  
• คู่มือการเสนอผลงานวิชาการ 22 รูปแบบและวิธีการประเมิน CLICK
• ตารางเปรียบเทียบระเบียบ สกอ.ฉบับที่ 3 CLICK

หมายเหตุ: เอกสารบางอย่างอาจเข้าไม่ถึงในภายหลัง ผู้อ่านโปรดโหลดเก็บไว้ทันที

ขอขอบพระคุณ

• บุคคลต้นเรื่อง ดร.สุรีย์พร นิพิฐวิทยา ภาควิชาภูมิศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
• มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ที่รวบรวมข้อมูลอย่างครบครัน

Butterfly...ปริศนาบนปีกผีเสื้อ

โดย ||| กวินธร เสถียร

17 มีนาคม 2558
gwyntorn@gmail.com

หมายเหตุ:
บทความนี้มีเนื้อหาพาดพิงถึงคณาจารย์หลายท่าน ผู้เขียนมีเจตนาเพียงจินตภาพ กราบขออภัยและขอบพระคุณทุกท่านที่อนุโลมครับ

Monarch butterflies, Chincua Butterfly Sanctuary, Mexico ภาพจาก Mike Bruscia

ลองจินตนาการว่าถ้าวันหนึ่งเราวิ่งชนอาจารย์ท่านอื่นในมหาวิทยาลัย แล้วบังเอิญสลับร่างกันแถมยังมีความนึกคิดแบบเขาด้วย แล้วจู่ๆ ก็มีคนเดินเข้ามาถามว่า "ถ้าให้นึกถึงคำว่า Butterfly แล้วจะคิดถึงอะไร?"

ในร่าง ผศ.ดร.อัจฉริยา ชูวงศ์เลิศ ภาควิชาสังคมวิทยาฯ "ฉั้นนึกถึง ทฤษฎีโกลาหล (Chaos Theory) งัย...นี่นะ Henri Poincaré เสนอไว้ในช่วงทศวรรษ 1880...บลาบลาบลา" [1]

ในร่าง อาจารย์ประสิทธิ์ เมฆอรุณ ภาควิชาทรัพยากรธรรมชาติฯ "ผมว่านี่เลย เสื้อ ไม้ โต๊ะ รองเท้า อุปกรณ์กีฬาทุกอย่างของยี่ห้อ Butterfly นะ..." [2]

ในร่าง ผศ.ดร.ภาสวรรณ กรกชมาศ "ถ้าถามตาล ตาลคิดถึง อืมมมม อ่อ หนังเรื่อง The Butterfly Effect (2004) นี่นะอาจารย์ดิว หนังเรื่องนี้สนุกมากเป็นเรื่องเกี่ยวกับผู้ชายคนหนึ่งที่ความจำหายไป แต่เค้าก็สามารถย้อนเวลาไปแก้ไขอดีตได้..." [3]

ในร่าง ดร.ชมนาด อินทจามรรักษ์ ภาควิชาภาษาศาสตร์ "ถ้าเป็นพี่นะ คงเป็นงานเขียนของ ฌ็อง - โดมินิก โบบี้ เรื่อง ชุดประดาน้ำและผีเสื้อ พี่ว่ามันคลาสสิคมากนะ..." [4]

ในร่างของ ผศ.ศิษฐ์ภัณฑ์ แคนลา ภาควิชาวิศวกรรมเครื่องกล "ผมคิดถึง Air Throttle หรือลิ้นปีกผีเสื้อ มีหน้าที่ปิดเปิดให้อากาศที่บริสุทธิ์ผ่านไส้กรองอากาศเข้าไปผสมกับน้ำมันในคาร์บิวฯ..." [5]

ในร่างของ ดร.อรอุษา สุวรรณประเทศ ภาควิชาวรรณคดีและคติชนวิทยา "ผีเสื้อสมุทรงัยน้อง ร้ายจะตาย... "

ในร่างของ ผศ.ดร.อนุพันธ์ กงบังเกิด ภาควิชาชีววิทยา "Butterfly เหรอ...ก็ผีเสื้องัย"

ผีเสื้อสมุทร ตัวละครสำคัญในวรรณคดีไทยเรื่อง พระอภัยมณี ภาพจาก darkgrimreaper

แค่คำว่า Butterfly หากนำไปถามนักวิชาการในแต่ละสาขาวิชาคงได้ความคิดเห็นที่หลากหลายทีเดียว แต่ผมว่าคำตอบของแต่ละท่านคงยังไม่ "ชิค" เท่า Kjell Bloch Sandved ช่างภาพชาวนอร์เวย์ สุดยอดนักสังเกตตัวพ่อผู้ทุ่มเทเวลาให้กับการถ่ายภาพความงดงามของโลกตามธรรมชาติ เคล บลอก พบว่า บนปีกผีเสื้อและมอธจะปรากฏลวดลายละม้ายคล้ายพยัญชนะภาษาอังกฤษ เขาเฝ้าสังเกตและถ่ายภาพจนกระทั่งเก็บเป็นคอลเลกชั่นพยัญชนะได้ทั้งหมด 26 ตัว รวมถึงรวมตัวเลขอาราบิก 0-9 อีกด้วย 

พยัญชนะ A-Z ที่พบบนปีกผีเสื้อและมอธ แต่งภาพโดย กวินธร เสถียร จาก Pinar และ Kjell B. Sandved

ผลงานของ เคล บลอก บ่งชี้ถึงความเป็นช่างภาพมืออาชีพ ทั้งยังสะท้อนลักษณะเฉพาะของนักวิจัยผ่านการเป็นคนช่างสังเกต และการให้ความสนใจต่อสภาพสิ่งแวดล้อมในโลกที่เขาหลงไหลผ่านการถ่ายภาพ ถึงแม้ว่ามูลค่าเงินราว 3.75$ ที่ได้จากการจำหน่ายโปสการ์ดเล็กๆ สักใบผ่าน Butterfly Alphabet บนเว็บไซต์ส่วนตัวของเขา ก็คงไม่เท่าความอิ่มใจที่ได้ฉายภาพความมหัศจรรย์ของธรรมชาติ...ส่วนผมนะหรือผมได้แรงบันดาลใจใหม่ๆ ในการเก็บภาพผีเสื้อแล้วล่ะ แต่ก่อนอื่น 

"ผมนี่บอกเลย ขอนั่งทบทวนวรรณกรรมไปพลางๆ ก่อนแล้วกัน..."

คุณล่ะ...กำลังคิดออกไปล่าผีเสื้อให้ครบพยัญชนะไทย 44  สระ 21 และ วรรณยุกต์อีก 4 ตัว แล้วใช่ไหม? ผมเอาใจช่วยครับ...  

"I Need an Aspirin" 1 ในผลงานชุด Animals ของ Kjell B. Sandved

แนะนำหนังสือ "ผีเสื้อ"

• Pisuth Ek-Amnuay. (2006). ผีเสื้อในประเทศไทย. Bangkok: Baan Lae Suan.
• โบบี้, ฌ๊อง-โดมินิก. (2541). ชุดประดาน้ำและผีเสื้อ (Le scaphandre et le papillon). กรุงเทพฯ: ผีเสื้อ.
• สุรชัย ชลดำรงค์กุล, ศุภชัย แพเทพย์, พงษ์เทพ ทับเที่ยง. (2542). ผีเสื้อ: คู่มือสำรวจและสื่อความหมายธรรมชาติ. กรุงเทพฯ: บริษัท สทรีท พริ้นติ้ง.
• เกรียงไกร สุวรรณภัคดิ์. (2546). คู่มือผีเสื้อ. กรุงเทพฯ: สารคดี.
• วิมล ไทรนิ่มนวล. (2546). ความฝันของผีเสื้อ. กรุงเทพฯ: สยามประเทศ.
• พิสุทธิ์ เอกอำนวย. (2552). ผีเสื้อกลางวัน: แมลงที่สวยที่สุดในโลก. เชียงใหม่: สวนสัตว์แมลงสยาม. 
• ไพโรจน์ อยู่มณเฑียร. (2543). ปรัชญาโก้งเล้ง: ชีวิตของผีเสื้อ ชีวิตของคน ไยมิใช่เป็นเฉกเช่นกัน. กรุงเทพฯ: สร้อยทอง.
• ชัยวัฒน์ ถิระพันธุ์. (2553). ทฤษฎีไร้ระเบียบกับทางแพร่งของสังคมสยาม. กรุงเทพฯ: สถาบันการเรียนรู้และพัฒนาประชาสังคม.

อ้างอิง

[1] ธานี ชัยวัฒน์ Alma Mater Studiorum–Universitá di BolognaEconomap I: ทฤษฎีโกลาหลกับการปฏิวัติประชาชน ตอนที่ 1
[2] Table Tennis for You
[3] The Butterfly Effect (2004)
[4] ชุดประดาน้ำและผีเสื้อ, สำนักพิมพ์ผีเสื้อ
[5] ปีกผีเสื้อ
[6] Butterfly Alphabet Inc.
[7] Pinar. (2013, November 13). Entire Alphabet Found on the Wing Patterns of Butterflies. Retrieve from http://goo.gl/qMHdF7

[8] Terminus. (2013, November 17). ตัวอักษร A-Z บนปีกผีเสื้อ. Retrieve from https://jusci.net/node/3167

ปัญญาชน...ภูมิทัศน์ทางปัญญาแห่งประชาคมอาเซียน

โดย ||| กวินธร เสถียร
16 มกราคม 2558

gwyntorn@gmail.com

รู้จักปัญญาชนไหม?...โอ้ย!  ยุ่งๆ อยู่อย่าเพิ่งมาถาม

รู้จักปัญญาชนไหม?...รู้ ก็เธองัย ชนมันไปทุกที่

รู้จักปัญหาชนไหม?...ใช่ปัญญาชนก้นครัวหรือเปล่า

รู้จักปัญญาชนไหม? ผมตั้งคำถามและตอบตัวเองว่า น่าจะหมายถึง ผู้ที่มีปัญญา เป็นชนชั้นนำของสังคม กลุ่มอีลีท (Elite) มีการศึกษาสูงๆ หน่อย และถ้าให้ยกตัวอย่างผมคงนึกถึง ส.ศิวรักษ์ หรือ ชัยอนันต์ สมุทวณิช แต่ถามว่าถูกต้องจริงๆ ไหม ผมก็ไม่แน่ใจนัก บางคนแปลกใจในคำตอบของผม เพราะคาดหวังว่านักวิชาการจะต้องรู้ไปทุกเรื่อง โชคดีที่ผมตอบไปว่าตอนนี้ขอเป็นนักวิชาเกินก่อน เพราะบางเรื่องหากเราไม่สามารถตอบได้อย่างแน่ชัด การบอกว่าไม่รู้นั้นซื่อสัตย์และดีกว่าเอาสีข้างเขาถู เมื่อไม่สามารถหาคำตอบได้แน่ชัด ผมคิดว่าบทความวิชาการเรื่อง "ภูมิทัศน์ทางปัญญาแห่งประชาคมอาเซียน: เรียนรู้เพื่อร่วมเดินไปข้างหน้าด้วยกัน" โดย ทวีศักดิ์ เผือกสม [1] น่าจะให้คำตอบได้ดีที่สุด

10 ประเทศในกลุ่มอาเซียน ภาพจาก EU-Vietnam Business Network

บทความฉบับนี้ตั้งข้อสงสัยต่อข้อจำกัดและจำนวนอันน้อยนิดของการเผยแพร่องค์ความรู้ และการลงทุนด้านการวิจัยต่อการทำความเข้าใจสังคม การเมือง วัฒนธรรม เศรษฐกิจ ผ่านประสบการณ์และความรู้สึกนึกคิดต่างๆ ของผู้คนและสังคม โดยรอบอาณาบริเวณประเทศเพื่อนบ้านของไทยในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้  ขณะที่เราอยู่ภายใต้บริบทของประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) แต่งานวิจัยส่วนใหญ่มุ่งเป้าไปที่ผลกระทบทางเศรษฐกิจเป็นสำคัญ อาทิ

1. ความอยู่รอดของข้าวไทยภายใต้ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน [2]
2. โอกาสและอุปสรรคของการค้าผลไม้ ระหว่างไทย อินโดนีเซีย ภายใต้กรอบประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน [3]
3. ผลกระทบด้านการค้าและโลจิสติกส์จากการดำเนินการท่าเรือทวายประเทศสหภาพพม่า [4]

กระนั้นก็ตาม องค์ความรู้เชิงสังคมและวัฒนธรรมก็เป็นเรื่องจำเป็นไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน เพราะเป็นการวางรากฐานระยะยาวต่อความเป็นประชาคมอาเซียนเพื่อที่จะรู้เขารู้เราซึ่งไม่ได้ด้อยไปกว่ากระบวนการทางกฎหมายและข้อตกลงด้านเศรษฐกิจ การค้า และการลงทุน ดังนั้น การทำความเข้าใจประสบการณ์และความรู้สึกนึกคิดต่างๆ ของปัญญาชนร่วมภูมิภาคจึงเป็นกุญแจหนึ่งที่จะไขความกระจ่างต่อการสร้างการรับรู้และความเข้าใจบริบททางประวัติศาสตร์ อันจะส่งผลให้เกิดบูรณาการทางสังคมและประวัติศาสตร์ในภูมิภาค บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อ

1. ศึกษาวิเคราะห์ประสบการณ์ร่วมของกลุ่มปัญญาชน นักคิดร่วมสมัยในภูมิภาคโดยเฉพาะในช่วงอาณานิคมจนถึงยุคการต่อสู้เพื่อเอกราช
2. เพื่อให้เข้าใจและเปรียบเทียบพัฒนาการแห่งกระบวนทัศน์และความคิดของนักคิด ปัญญาชนร่วมสมัยในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
3. เพื่อสร้างเครือข่ายแลกเปลี่ยนความรู้และนำไปสู่บทสนทนาทางปัญญา (Intellectual dialogue) ระหว่างปัญญาชนไทยกับปัญญาชนอาเซียน

บนเงื่อนไขและบริบทสังคมอุษาคเนย์ ปัญญาชนในที่นี้หมายถึง ผู้ที่ยืนอยู่ข้างความเป็นธรรมและความยุติธรรมทางสังคม การเมือง ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19-20 จนถึงปัจจุบัน โดยจำแนกเป็น 3 กลุ่มคือ

1. เป็นที่ยอมรับในฐานะผู้นำทางความคิดและทางวิชาการทางสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์
2. มีบทบาททางสังคมหรือความคิด มีผลกระทบในวงกว้างต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคม การเมือง
3. นักหนังสือพิมพ์ นักปฏิวัติ ที่มีงานเขียนอันทรงพลัง และมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางความคิดในสังคม การเมือง

ทั้งนี้ กลุ่มปัญญาชนซึ่งเป็นที่รู้จักกันโดยทั่วไปแล้วอย่าง โฮจิมินห์ (Ho Chi Minh), สุการ์โน (Sukarno), อองซาน ซูจี (Aung San Suu Kyi), โฮเซ ริซาล (José Rizal), พอล พต (Pol Pot), สีหนุ (Norodom Sihanouk), มหาเธร์ โมฮัมหมัด (Mahathir bin Mohamad), อันวาร์ อิบรอฮิม (Anwar Ibrahim), ปราโมทยา อนันตา ตูร์ (Pramoedya Ananta toer) เป็นต้น จะไม่เลือกมาเป็นกลุ่มศึกษา เพื่อเปิดพื้นที่แก่ปัญญาชนคนอื่นๆ ที่ยังไม่เป็นที่รู้จักในสังคมไทยโดยเฉพาะด้านสังคมการเมืองในแต่ละประเทศ รายชื่อปัญญาชนคนสำคัญที่ถูกคัดเลือกจาก 6 ประเทศ มีดังนี้

อองซาน ซูจี เลขาธิการพรรคสันนิบาตแห่งชาติเพื่อประชาธิปไตยพม่า ภาพจาก Guardian

อินโดนีเซีย

1. กุณวรรณ มูฮัมหมัด (Goenawan Mohamad) [5]
2. อองฮอกฮัม (Ong Hok Ham) [6]
3. ซาร์โตโน การ์โตดิร์โจ (Sartono Kartodirjo) [7]
4. เนีย ดินาตา (Nia Dinata) [8]

พม่า

1. ลูดู อูฮลา (Ludu U Hla) [9]
2. ตัน ทุน (Dr.Than Tun) [10]
3. หล่ะเมี้ยน (Hla Myint) [11]

เวียดนาม

1. เหวียน วัน จิ๋ง (Nguyen Van Chinh) [12]
2. เจื๋อง จิง (Truong Chinh) [13]

ลาว

1. มะยุรี เหง้าสีวัฒน์ (Mayoury Ngaosyvathn) [14]
2. หุมพัน รัตนวง

มาเลย์เซีย

1. ซัยยิด ฮุสเซ็น อะลาตัส (Syed Hussein Alstas) [15]
2. บูร์ฮานุดดิน อัล-เฮลมี (Burhanuddin Al-Helmy) [16]

ฟิลิปปินส์

1. อัมเบ็ธ อาร์ โอคัมโป (Ambeth R. Ocampo) [17]
2. กิดลัต ตาฮิมิก (Kidlat Tahimik) [18]
3. เรย์นัลโด อิเลโต้ (Reynaldo C. Ileto) [19]

16 ปัญญาชน: ภาพจากมุมบนซ้าย Goenawan, Ong Hok Ham, Sartono, Nia Dinata, Ludu U Hla, Than Tun, Hla Myint, Nguyen Van Chinh, Truong Chinh, Mayoury Ngaosyvathn, Syed Hussein, Burhanuddin, Ocampo, Kidlat, Reynaldo

รวมแล้ว 16 ราย ผ่านแว่นการศึกษาจาก 16 นักวิชาการไทยทั่วประเทศ อาทิ เพ็ญศรี พานิช (หน่วยวิจัยภูมิภาคศึกษา สำนักวิชาศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์) อิสระ ชูศรี (สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวิทยาลัยมหิดล) วศิน ปัญญาวุธตระกูล (ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร) เป็นต้น

16 นักคิดนักปัญญาชนในกลุ่มประเทศเพื่อนบ้านดังกล่าวมา ผมต้องยอมรับโดยดุษณีว่า "แทบไม่คุ้นชื่อ ยกเว้น ลุงโฮ, สุการ์โน, ดอร์ซู, พอล พต, สีหนุ, มหาเธร์ และ อันวาร์ ซึ่งถูกต้องแล้วที่ทวีศักดิ์ เผือกสม ไม่เลือกมาศึกษา ส่วน 16 รายนามต่อมานั้นมีผ่านหูผ่านตาบ้างเพียงท่านเดียวคือ "เหวียน วัน จิ๋ง" เนื่องจากเคยอ่านงานเขียนของ อัจฉริยา ชูวงศ์เลิศ (นักมานุษยวิทยาที่ให้ความสนใจศึกษาด้านกลุ่มชาติพันธุ์ในประเทศเวียดนาม) เรื่อง "เหวียน วัน จิ๋ง (Nguyễn Văn Chính): การถักทอผืนพรมแห่งผู้คนและไตศึกษาในเวียดนาม" เผยแพร่บนเว็บไซต์อาเซียนวิว (Aseanview) [20] ซึ่งเว็บไซต์นี้ยังมีงานเขียนอีกมากที่นำเสนอความรู้ทางวิชาการในภูมิภาคอินโดจีน 

ผมมักได้ยินคำ 3 คำ ที่มาควบคู่กันเสมอเวลานักวิชาการกล่าวถึงอาเซียน (1) โอกาส (2) ความท้าทาย  และ (3) การเปลี่ยนแปลง ในมุมมองของผม 

ผมเห็นโอกาสในการประกอบอาชีพสำหรับงานที่คนไทยละทิ้งไปเสียแล้ว 

ผมเห็นความท้าทายที่จะกล่าว "มิงกะลาบา" เวลาเห็น ได้ยิน "หม่อง" หรือ "ด่อ" พม่าโปะทานาคาที่แก้มเป็นปื้น เดินซื้อข้าวของในเซเว่นอีเลฟเว่นหลังเลิกงาน 

ผมเห็นการเปลี่ยนแปลงจากการพัฒนาทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 12 ตามเส้นทางระเบียงเศรษฐกิจ (East-West Economic Corridor: EWEC) ซึ่งส่วนหนึ่งได้รองรับนักท่องเที่ยวอีกมากให้ไปสัมผัสลมหนาวที่เขาค้อ จังหวัดเพชรบูรณ์...

เส้นทางสาย R2 เริ่มจากดานังในเวียดนาม ผ่านเข้ามาในไทย สิ้นสุดที่เมืองเมาะละแหม่ง พม่า ภาพจาก Siamintelligence

เมื่อโอกาส ความท้าทาย และการเปลี่ยนแปลงถั่งโถมโหมแรงมาเร็วขนาดนี้ เราต้องทำอย่างไรเพื่อที่จะเรียนรู้ ปรับตัว และอยู่รอดได้ในสังคม ผมเสนอแนะว่า ลองเลือกศึกษานักคิด นักปัญญาชนสักคนจากบทความวิชาการเรื่อง "ภูมิทัศน์ทางปัญญาแห่งประชาคมอาเซียน: เรียนรู้เพื่อร่วมเดินไปข้างหน้าด้วยกัน" ซึ่งตีพิมพ์เผยแพร่ใน วารสารชุมทางอินโดจีน: เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ปริทัศน์ ปีที่ 3 ฉบับที่ 4 (มกราคม-มิถุนายน 2557) หน้า 113-133 เพื่อที่ท่านจะได้ "รู้เขา" แล้วมองย้อนกลับมา "รู้ตัวเรา" ต่อเมื่อวันหนึ่งมีใครถามคำถามด้านล่างนี้ท่านจะได้ตอบกลับไปอย่างเต็มภาคภูมิ...

รู้จักปัญญาชนไหม?  

  

อ้างอิง

[1] ทวีศักดิ์ เผือกสม. (2557). บทนำเสนอชุดโครงการวิจัยเรื่องภูมิทัศน์ทางปัญญาแห่งประชาคมอาเซียน: เรียนรู้เพื่อร่วมเดินไปข้างหน้าด้วยกัน. ชุมทางอินโดจีน: เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ปริทัศน์, 4(3), 113-136.

[2] อัทธ์ พิศาลวานิช. (2553). ศึกษาความอยู่รอดของข้าวไทยภายใต้ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน. เว็บไซต์.

[3] นงนุช อังยุรีกุล และ รวิสสาข์ สุชาโต. (2555). โอกาสและอุปสรรคของการค้าผลไม้ ระหว่างไทย อินโดนีเซีย ภายมใต้กรอบประชาคมเศรษกิจอาเซียน. เว็บไซต์.

[4] บุญทรัพย์ พานิชการ. (2555). ผลกระทบด้านการค้าและโลจิสติกส์จากการดำเนินการของท่าเรือทวายประเทศสหภาพพม่า. เว็บไซต์.
[5] Ika Krismantari. (2011). Goenawan Mohamad: Seventy & still going strong. website.
[6] IISG. (1994). EV-41-008 Ong Hok Ham. website.
[7] Universitas Gadjah Mada. (no date). Pusat Studi Pedesaan dan Kawasan - UGM. website. 
[8] TERUPDATE. (2014). Nia Dinata Ingin Filmkan Anak Munir Said Thalib. website.
[9] อิสระ ชูศรี. (2013). ลูดู อูฮลา (Ludu U Hla) กับพัฒนาการของสำนักพิมพ์ “ก้าวหน้า” ในพม่า. เว็บไซต์.
[10] Wikipedia. (no date). File:Dr Than Tun.jpg. website.
[11] Wikipedia. (2014). Hla Myint. website.
[12] Aseanview. (2013). เหวียน วัน จิ๋ง (Nguyễn Văn Chính): การถักทอผืนพรมแห่งผู้คนและไตศึกษาในเวียดนาม. เว็บไซต์. 
[13] Wikipedia. (2011). Файл:Truong Chinh.jpg. website.  
[14] Aseanview. (2013). มะยุรี เหง้าสีวัฒน์ (Mayoury Ngaosyvathn): การนิยามความเป็นลาวในประชาคมโลก. เว็บไซต์. 
[15] Siapamoyanganda. (2006). PERSIDANGAN KEBANGSAAN MENGENAI DATO ONN 
DISEMBER 2006. website.
[16] kapcai2bmw. (2013). Prof Dr Burhanuddin Al-Helmy. website.
[17] University of the East. (2011). Historian Ambeth R. Ocampo to speak at UE Convocation. website.
[18] Sip & Sip. (2014). CINEMALAYA HONORS KIDLAT TAHIMIK. website.
[19] Fukuoka city press office. (no date). Reynaldo C.ILETO. website. 

[20] หน่วยวิจัยเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์. (ม.ป.ป.). ชุดโครงการวิจัย “ภูมิทัศน์ทางปัญญาแห่งประชาคมอาเซียน: เรียนรู้เพื่อร่วมเดินไปข้างหน้าด้วยกัน”. เว็บไซต์.

ขอขอบคุณ

• สุรินทร์ พิศสุวรรณ (อดีตเลขาธิการอาเซียน 1 มกราคม 2551- 1 มกราคม 2556) รุ่นพี่โรงเรียนกัลยาณีศรีธรรมราช แรงบันดาลใจสำหรับบทเสนอแนะนี้ 
• ทวีศักดิ์ เผือกสม (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.) อาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร บุคคลต้นเรื่อง
• อัฉริยา ชูวงศ์เลิศ (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.) อาจารย์ประจำภาควิชาสังคมวิทยาฯ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร ที่อนุเคราะห์ภาพประกอบ
• วศิน ปัญญาวุธตระกูล (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.) อาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร ที่อนุเคราะห์ภาพประกอบ
• นักวิจัยร่วมในโครงการภูมิทัศน์ทางปัญญาแห่งประชาคมอาเซียน: เรียนรู้เพื่อร่วมเดินไปข้างหน้าด้วยกัน ทุกท่าน ทีมีส่วนเพิ่มพูนความรู้ของปัญญาชนในอาเซียน